Cách Hà Nội 40 km về phía Tây, cạnh QL32, Làng Cổ Đường Lâm là ngôi làng đầu tiên ở Việt Nam được trao bằng Di tích lịch sử văn hóa quốc gia. Nơi đây hiện còn lưu giữ khoảng 956 ngôi nhà cổ truyền thống.
Nhờ nằm ở vị trí “địa linh nhân kiệt” những ngôi nhà cổ ở đây được nhiều đại gia săn đón, tuy nhiên phần lớn chủ nhân nhà cổ đều không có ý định chuyển nhượng vì ý nghĩa truyền thống, gia phong của dòng họ.
Một trong những căn nhà có lối kiến trúc cổ kính nhất ở Đường Lâm thuộc sở hữu của ông Hà Hữu Thể (xóm Xui, thôn Mông Phụ, Đường Lâm, Hà Nội). Trải qua hơn 300 năm tuổi với 13 đời con cháu sống tại đây, ngôi nhà được xem là biểu tượng cổ kính còn sót lại của làng cổ này.
Lịch sử ghi lại, ngôi nhà được xây dựng từ thời vua Lê, được coi là một sản phẩm kiến trúc của thế kỷ XVI. Tính đến nay, đây là nơi ở, sinh hoạt của 13 đời cha truyền con nối.
Nhà cổ của ông Hà Hữu Thể có tổng diện tích khoảng 400 m2 tính cả nhà chính và phần đất đai, sân vườn. Các chi tiết của căn nhà gần như vẫn giữ nguyên vẹn từ lối kiến trúc đến vật liệu xây dựng của người xưa để lại như: Khung gỗ, ngói đỏ, vách đất, nền đá nung,…
Bố cục kiến trúc trong khuôn viên là hình thức liên kết giữa nhà chính và nhà phụ, thường kết cấu theo kiểu chữ Nhất, chữ Nhị, chữ Đinh và chữ Môn. Ngôi nhà chính là hạng mục lớn nhất, là nơi cư trú của gia đình, nơi thờ cúng tổ tiên…
Theo đó, nhà chính gồm 7 gian 2 dĩ, nhìn theo hướng Tây Nam. Mái nhà được lợp ngói ri, nền lát gạch nung, tường đá ong còn rui và mè làm từ gỗ.
Các cấu kiện được gắn kết theo lối cổ truyền, hoàn toàn dùng mộng mà không cần đến chiếc đinh sắt nào.
Gian chính vừa là nơi thờ cúng vừa là nơi tiếp khách. Từ khi được công nhận là làng cổ đây còn trở thành địa điểm tham quan, tiếp đón nhiều du khách trong và ngoài nước.
Cửa bức bàn truyền thống với 6 cánh chính, được lắp giữa các cột đan xen, cánh cửa có thể tháo rời.
Phía ngoài hiên có 8 cột, mỗi cột cao khoảng 1,7m chạy ngang từ đầu nhà đến cuối nhà.
Từng chi tiết nhỏ của căn nhà đều gợi nhớ về khung cảnh đặc trưng chỉ có ở làng quê Việt xưa. Đây cũng là những chi tiết khiến du khách nước ngoài vô cùng thích thú.
Chái bếp, cối đá, chum vại vẫn còn lưu giữ, gợi nét nhà xưa. Chính sự mộc mạc, nguyên bản, cổ kính đã tạo ra giá trị “vô giá” cho căn nhà.
Theo ông Hà Hữu Thể, chủ nhân hiện tại của căn nhà: “13 thế hệ đã sinh ra và lớn lên ở đây, cùng nhau sống trong một ngôi nhà của tổ tiên để lại. Tập quán sinh hoạt, nề nếp gia phong được lưu giữ từ đời này qua đời khác. Bản thân tôi cùng như nhiều chủ nhà cổ ở Đường Lâm không bao giờ nghĩ tới việc sẽ giao nó cho người chủ nhân khác”.
